Η Συμφωνία της Βάρκιζας ήταν το αποτέλεσμα των αιματηρών επεισοδίων που έλαβαν χώρα κατά τη διάρκεια του Δεκεμβρίου 1944. Οι αριστερές οργανώσεις (ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΚΚΕ) ήρθαν σε σύγκρουση με τις αγγλικές δυνάμεις, τις κυβερνητικές δυνάμεις του πρωθυπουργού Γ. Παπανδρέου καθώς και με τα τάγματα ασφαλείας, που κατά τη διάρκεια της κατοχής πολεμούσαν στο πλευρό των Γερμανών.

Τα γεγονότα του Δεκεμβρίου έδειχναν να λήγουν με την παραίτηση του Γ. Παπανδρέου και με την ανακωχή ανάμεσα σε Άγγλους (υπό την καθοδήγηση του στρατηγού Σκόμπυ) και ΕΑΜ, στις 11 Ιανουαρίου 1945. Την κυβέρνηση αναλαμβάνει ο Νικόλαος Πλαστήρας, αξιωματικός του ελληνικού στρατού, μετριοπαθής και συμπαθής στις ΕΑΜικές δυνάμεις. Αντίθετα οι Άγγλοι δεν του είχαν ιδιαίτερη εμπιστοσύνη και έκαναν τα πάντα για να επαναφέρουν τον Παπανδρέου.

Οι συζητήσεις ανάμεσα σε ΕΑΜ και Κυβέρνηση κρατούν περίπου έναν μήνα. Το ΕΑΜ εκπροσωπούν, ο Γεώργιος Σιάντος γ.γ. του ΚΚΕ, ο Ηλίας Τσιριμώκος γ.γ. ΕΛΔ, ο Δημήτρης Παρτσαλίδης γ. Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ και ως στρατιωτικός σύμβουλος ο στρατηγός Σαράφης. Από την άλλη πλευρά οι Κυβερνητικές Δυνάμεις εκπροσωπούνται από τον Ιωάννη Σοφιανόπουλο Υπουργό Εξωτερικών, Περικλή Ράλλη Υπουργό Εσωτερικών, Ιωάννη Μακρόπουλο Υπουργό Γεωργίας, Παυσανία Κατσώτα ως στρατιωτικό σύμβουλο. Στις συζητήσεις συμμετείχε και μια πρεσβεία Άγγλων αξιωματούχων με επικεφαλής τον ΜακΜίλαν Υπουργό Μεσογείου και Λήπερ πρέσβη των Άγγλων στην Αθήνα. 

Η συμφωνία ολοκληρώθηκε στις 12 Φεβρουαρίου του 1945 και υπογράφηκε στη Βίλα Κανελλόπουλου, στη Βάρκιζα Αττικής, για τον τερματισμό της δεκεμβριανής αιματοχυσίας και τη συμφιλίωση του ελληνικού λαού. Η Συμφωνία της Βάρκιζας αποτελούνταν από εννέα άρθρα που όριζαν, τη δημιουργία δημοκρατικής πολιτείας με πολιτικές ελευθερίες, την άρση του στρατιωτικού νόμου, την αμνηστία των πολιτικών αδικημάτων-με εξαίρεση των κοινών αδικημάτων-από 3 Δεκέμβρη και μετά, την απελευθέρωση των συλληφθέντων από τον ΕΑΜ, τη δημιουργία νέου στρατού, την αποστράτευση και τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ, την εκκαθάριση των δημόσιων υπηρεσιών από ανθρώπους που συμμετείχαν στις κατοχικές κυβερνήσεις, τον αφοπλισμό των ταγμάτων ασφαλείας, τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για επιστροφή ή όχι του βασιλιά καθώς και προετοιμασία για εκλογές.

Η ηγεσία του ΕΑΜ αποφάσισε να μη δεχτεί τη συμφωνία, εφόσον δεν υπάρχει μέσα ο όρος Γενική Αμνηστία καθώς και η απομάκρυνση των βρετανικών στρατευμάτων. Με έκπληξη παρατηρούμε πως ουδείς λόγος γίνεται γι'αυτές τις δύο παραμέτρους.Σε αυτή τη φάση των διαπραγματεύσεων κρίνονται ύποπτες οι κινήσεις του Τσιριμώκου, ο οποίος φέρεται να συνεργαζόταν κρυφά με τους Άγγλους και με τον Αντιβασιλέα Αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό. Με τη συμφωνία αυτή το ΕΑΜ πέφτει στη παγίδα των Άγγλων και των Κυβερνητικών Δυνάμεων. Η ασάφεια και τα νομικά κενά πολλών άρθρων της συμφωνίας επιβραβεύουν το σκοπό των Άγγλων, ο δρόμος για το συμβιβασμό και την κατάληψη της χώρας ήταν πλέον ανοιχτός. Μία από τις πολλές ασάφειες είναι η παραχώρηση αμνηστίας στους αντάρτες του ΕΛΑΣ, χωρίς να λαμβάνεται υπ όψιν πρόνοια για τα ποινικά αδικήματα που έγιναν την περίοδο των Δεκεμβριανών (π.χ. την ημέρα του συλλαλητηρίου στις 3ης Δεκεμβρίου του '44 ο αστυνομικός διευθυντής των Αθηνών Α. Έβερτ έδωσε εντολή την έναρξη πυροβολισμών προς τους διαδηλωτές, με αποτέλεσμα 33 νεκρούς και 140 τραυματίες). Επίσης με τον αόριστο όρο ''πολιτικά αδικήματα'' κινδύνευαν και πολλά από τα μέλη του ΕΑΜ. Επιπλέον δεν διευκρινίστηκε ποια επιτροπή θα κρίνει τα στελέχη του στρατού, των σωμάτων ασφαλείας και τους δημοσίους υπαλλήλους. Τέλος δεν έγινε καμία συζήτηση για τα άρθρα περί συγκεντρώσεων, φυλακίσεων, συλλήψεων, απαραβίαστο κατοικίας και αλληλογραφίας. 

Έπειτα από τη συμφωνία αυτή γίνεται ο αφοπλισμός του ΕΛΑΣ στις 28 Φεβρουαρίου. Οι στρατιώτες
του παραδίδουν 100 πυροβόλα διαφόρων τύπων, 81 ομαδικούς και 138 ατομικούς όλμους, 419 πυροβόλα, 1412 οπλοπολυβόλα, 713 αυτόματα τουφέκια, 48.953 τουφέκια και πιστόλια, 57 αντιαρματικά τουφέκια και 17 συσκευές ασυρμάτου. Τη μέρα εκείνη ο Άρης Βελουχιώτης αποφασίζει να έρθει σε ρήξη με την ηγεσία του ΚΚΕ και να καταφύγει ξανά στο βουνό, όπου συνεχίζει τον αγώνα του. Οι δύο πλευρές θα παραβιάζουν συνεχώς τη συμφωνία τους με τη συνεχή εμπλοκή των Άγγλων, ενώ παράλληλα θα ξεκινήσει και η ''λευκή τρομοκρατία'' από τους συντηριτικούς-βασιλικούς-αντικομμουνιστικούς κύκλους. Με αποτέλεσμα η συμφωνία θα ακυρωθεί, η χώρα να αιματοκυλιστεί για τέσσερα περίπου χρόνια και οι Εγγλέζοι- οι παλιοί μας σύμμαχοι-να διοικούν ουσιαστικά τη χώρα.

ο Βρετανός στρατάρχης Αλεξάντερ, ανώτατος διοικητής των συμμαχικών δυνάμεων στη Μεσόγειο την περίοδο 1944 - 1945, έγραφε στον Τσόρτσιλ στις 21 Δεκεμβρίου του '44: «Εάν υποθέσομε ότι ο ΕΛΑΣ εξακολουθεί τον αγώνα, νομίζω ότι θα είναι δυνατόν να ξεκαθαρίσομε την περιοχή Αθηνών - Πειραιώς και να την κρατήσομε σταθερά, αλλά έτσι δε νικούμε τον ΕΛΑΣ σε σημείο που να τον αναγκάσομε να συνθηκολογήση. Δεν είμαστε αρκετά ισχυροί για να κάνωμε περισσότερα και να αναλάβωμε επιχειρήσεις στην υπόλοιπη Ελλάδα.... εύχομαι να κατορθώσετε να βρήτε μια πολιτική λύση στο ελληνικό πρόβλημα γιατί έχω πεισθή ότι κάθε στρατιωτική ενέργεια, μετά την εκκαθάριση της περιοχής Αθήνας και Πειραιά θα ξεπερνούσε τις δυνατότητες των σημερινών μας δυνάμεων». Την επομένη ο Τσόρτσιλ απαντούσε: «Δεν υπάρχει θέμα να συνεχίσωμε οποιαδήποτε στρατιωτική επιχείρηση εκτός από την εκκαθάριση της περιοχής Αθηνών - Πειραιώς» 

Γιώργος Καψάλης