Προς τις τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα θα λάβει χώρα στην Ερμούπολη της Σύρου η πρώτη εργατική απεργία στα ναυπηγεία και στα βυρσοδεψία της πόλης. Ήταν κάτι πρωτάκουστο για την Ελλάδα, αλλά ήταν η αρχή του συνδικαλιστικού κινήματος που ενέπνευσε και δραστηριοποίησε τις επόμενες γενιές των εργατών.

Το λιμάνι της Σύρου ήταν εκείνη την εποχή ο δίαυλος μεταξύ Ευρώπης και Ασίας. Στο νησί κατοικούσαν 21.000 άνθρωποι, από τους οποίους οι 2.500 ήταν εργάτες. Η οικονομία του νησιού στηριζόταν στο εμπόριο εσωτερικό - εξωτερικό, στη βιομηχανία, στη βιοτεχνία, στα ναυπηγεία και στα βυρσοδεψία. Από το 1850 και μετά η εμπορική κίνηση του νησιού αυξάνεται ραγδαία, πράγμα που αναγκάζει τους Άγγλους εμπόρους όταν μιλάνε για Ελλάδα να εννοούν τη Σύρο. Το 1855 δημιουργείται η πρώτη Ελληνική Ατμοπλοΐα με αποτέλεσμα το διαμετακομιστικό εμπόριο προς την Ανατολή να περνάει αποκλειστικά από εκεί. Το 1864 υπάρχουν εννέα εργοστάσια με 1500 μόνιμους εργάτες και 3000 εποχιακούς, παράλληλα στα ναυπηγεία απασχολούνται 2000 εργάτες. Επιπλέον στο νησί υπήρχαν βιοτεχνίες αλευροποιίας, υαλουργίας, νηματοκλωστικής, ελαιοχρωματοτριβείο, τυπογραφείο, ζαχαροπλαστεία που κατασκεύαζαν λουκούμια καθώς και εργαστήρια πηλοπλαστικής, φωτογραφεία και ασφαλιστικές εταιρείες. Ο Κορδάτος μας ενημερώνει πως μέχρι το 1875 η Σύρος παίζει το ρόλο που έπαιξε αργότερα ο Πειραιάς.       

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1860 θα συμβούν γεγονότα που θα συμβάλουν στην πτώση του λιμανιού της Σύρου. Αρχικά η κρίση με την Οθωμανική αυτοκρατορία λόγω του κρητικού ζητήματος ( το 1/4 των εισαγωγών και το 1/3 των εξαγωγών γινόταν με τους Οθωμανούς), ο Γαλλοπρωσικός πόλεμος του 1870 δυσκολεύει τις εμπορικές συναλλαγές με τη Γαλλία ( σημαντικός οικονομικός παράγοντας του νησιού) και οι συνεχόμενες κακοκαιρίες καταστρέφουν τις σοδειές με αποτέλεσμα να μην υπάρχει παραγωγή. Το 1873 θα ξεσπάσει μεγάλη κρίση στο καπιταλιστικό σύστημα, με αποτέλεσμα τη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου και την εμφάνιση των καρτέλ. Η οικονομία της Σύρου δε μπόρεσε να μείνει ανεπηρέαστη, το 1876 οι εξαγωγές θα πέσουν στο 50% και πολλοί εργάτες θα χάσουν τις δουλειές τους. 

Τα χειρότερα δεν άργησαν να έρθουν. Το 1879 οι Έλληνες χρηματιστές στέλνουν τα χρήματά τους στο εξωτερικό, οι συναλλαγές γίνονται πια με το ρωσικό νόμισμα. Το νόμισμα αυτό είχε υποτιμηθεί στο 27%, αλλά τα προϊόντα κράτησαν την παλιά αγοραστική αξία. Έτσι τα μεροκάματα μειώθηκαν και η τιμή πολλών ειδών πρώτης ανάγκης αυξήθηκε. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθούν κοινωνικές αναταραχές. 

Στις 16 Φεβρουαρίου ξεκινούν απεργία οι εργαζόμενοι στα ναυπηγεία και τους ακολουθούν οι συνάδελφοί τους στα βυρσοδεψία. Τα αιτήματά τους ήταν αύξηση του μεροκάματου στα 27%, πληρωμή με την παλαιά διατίμηση, κατάργηση της κατ' αποκοπή εργασίας, εργασία για όλους τους εργάτες, ελάττωση των ωρών εργασίας και κατάργηση της δίωρης εργασίας την Κυριακή που δεν την πληρώνονταν. Η απεργία θα λήξη τρεις μέρες αργότερα, οι κάτοχοι των ναυπηγείων δε θα τηρήσουν τη συμφωνία, διώχνουν τους επικεφαλής της απεργίας και προσλαμβάνουν άλλους. Έπειτα από δέκα μέρες θα ξεκινήσουν νέες απεργίες που θα κρατήσουν μέχρι το καλοκαίρι χωρίς ουσιαστικά να αλλάξει κάτι.

Αντίθετα οι εργάτες στα βυρσοδεψία έκαναν πιο δυναμικές κινητοποιήσεις. Ήρθαν σε αντιπαράθεση με τους απεργοσπάστες που δοκίμασαν να λειτουργήσουν τα εργοστάσια και οι συγκρούσεις με την αστυνομία ήταν καθημερινές. Ο Νομάρχης φοβούμενος τους απεργούς οχυρώνεται στο κτήριο της νομαρχίας και ζητά από την κυβέρνηση Κουμουνδούρου ενισχύσεις. Στο νησί καταφθάνουν 50 σκαπανείς, γίνονται συλλήψεις, ο κόσμος τρομοκρατείται κι έπειτα από μία βδομάδα πάει η απεργία. Οι εργοδότες κάνουν δεκτά τα αιτήματα των εργαζομένων κι εκείνοι επιστρέφουν στις θέσεις τους. Το αποτέλεσμα όμως ήταν ίδιο ακριβώς όπως και στην περίπτωση των ναυπηγείων, αφού οι εργοδότες απέλυσαν όσους συμμετείχαν στις απεργίες και προσέλαβαν άλλους. Επιπλέον οι αστοί του νησιού ζητούν από το πρωτοδικείο να απαγορεύσει τη δημιουργία σωματείων καθώς και το δικαίωμα της απεργίας, γιατί έχουν χαρακτήρα αντικοινωνικό και αντικαθεστωτικό. Έτσι οι απολυμένοι εργάτες παίρνουν το δρόμο της ξενιτιάς, οι περισσότεροι καταφεύγουν στην Κωστάντζα, την Αλεξάνδρεια, τη Χίο, την Οδησσό ψάχνοντας ένα καλύτερο μέλλον.                 

Γιώργος Καψάλης